Απο-ιεροποιημένη Ελευσίνα. Ένας κριτικός στοχασμός πάνω στις επιπτώσεις
της έλλειψης αναστηλώσεων σε μείζονα κλασικό και ποιητικό τόπο

Το ιερό της Ελευσίνας, ο εξέχων αυτός αρχαιολογικός χώρος της Αττικής και της Ελλάδας, που γνώρισε μεγάλη φήμη στην αρχαιότητα ως επίκεντρο των Ελευσινίων Μυστηρίων και της μακραίωνης λατρείας της Δήμητρας και της Περσεφόνης, αντιμετωπίσθηκε με ασέβεια από το Ελληνικό κράτος, αρχής γενομένης από το τελευταίο τέταρτο του 19ου αι. Η Ελευσίνα φαίνεται ότι έπεσε θύμα ενός ιδιαίτερου, σιωπηρού συμβιβασμού μεταξύ αφενός, της εγχώριας καπιταλιστικής τάξης, και αφετέρου, του αρχαιολογικού κατεστημένου, το οποίο ανέχθηκε την άνευ όρων εκβιομηχάνιση του Θριασίου πεδίου, περιλαμβανομένου του αμέσου περιβάλλοντος του θυσιαστηρίου. Πιο συγκεκριμένα, ενόσω η όμορη και ευρύτερη περιοχή του ιερού μετατρεπόταν σε επίκεντρο της εθνικής βιομηχανικής ανάπτυξης, ο αρχαιολογικός τόπος ανεσκάπτετο μέχρι πλήρους αποκάλυψης. 

Στη ροή αυτής της σπουδής «συμβιβασμού και αποτυχίας», όμως, πρέπει να θυμόμαστε ότι το Ελληνικό κράτος έχει από την ίδρυσή του καταβάλει τεράστια και συνεχή προσπάθεια για την προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς.

Προκειμένου να εξερευνηθεί ο παλμός του  Ελευσινιακού χώρου ως η ‘πλήρης θεών’ οντότητα που είναι, ακολουθείται εδώ μία συνθέτουσα, ποιητικής τάξεως μεθοδολογία, που υπάγεται στη σφαίρα της γεωγραφίας του πολιτισμού και κρίνεται κατάλληλη για το Ελευσινιακό genius loci (πνεύμα του τόπου), ενώ αποφεύγεται η μονοδιάστατη μέθοδος της αρχιτεκτονικής ιστορίας, των αρχαιολογικών δεδομένων, της αναστηλωτικής προσέγγισης και των οικοδομικών λεπτομερειών. 

Πιο συγκεκριμένα, στο κείμενο πρώτον, μελετάται η βεβήλωση της περιοχής ως περίπτωση αρνητικής αλληλεπίδρασης μεταξύ νεωτερικότητας και αρχαιότητας. Δεύτερον, αποκαλύπτονται μερικές σημαντικές χωρικές ποιότητες της Ελευσίνας και της Ιεράς Οδού, όπως η προτεινόμενη έννοια της «χωρικής ευλυγισίας» και η ποιητική εμπειρία, οι οποίες είτε έχουν υποβαθμισθεί, είτε ολότελα καταστραφεί. Τρίτον, διερευνάται η δυνατότητα μερικής αποκατάστασης του συγκεκριμένου χώρου και του περιβάλλοντός του μέσω πολιτιστικού και αστικού σχεδιασμού και διαχείρισης. Τέλος, προτείνεται μια νέα, βιώσιμη προσέγγιση σε αρχαιολογικά τοπία και χώρους, που βασίζεται στον καλλιτεχνικό μετασχηματισμό ή ‘μετάφραση’ των χωρικών τους ιδιοτήτων, και, κυρίως, στην έγκαιρη αναστηλωτική δράση, ιδιαίτερα όταν απειλούνται από τη βιομηχανική ανάπτυξη ή από άλλες επιβλαβείς χρήσεις γης.